Mobile Versionชาดก 500 ชาติ
ชนสันธชาดก-ชาดกว่าด้วยเหตุที่ทำจิตให้เดือดร้อน
พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหารในสมัยพุทธกาลเมื่อครั้งที่พระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ในกาลครั้งหนึ่งพระเจ้าโกศลทรงมัวเมา
ด้วยพระราชอิสริยยศหมกหมุนอยู่ในความสุขที่เกิดแต่กิเลสไม่ปรารถนาจะว่าราชการไม่ตัดสินคดีความแม้การบำรุงพระศาสดาพระเจ้าโกศลได้หมกมุ่นอยู่ด้วยพระราชอิสริยยศและพระพุทธศาสนาที่พระองค์เคยกระทำเป็นนิจก็ทรงลืมเสีย “ ข้ามีความสุขจริง ๆ ไหนเจ้าลองบอกข้าสิว่าใครที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในแผ่นดินนี้ ”
“ แผ่นดินนี้จะไม่มีผู้ใดยิ่งใหญ่เกินพระองค์แล้วเพค่ะ ” “ พูดได้ดี ๆ อยู่กับพวกเจ้าแล้วข้ามีความสุขจนไม่อยากออกว่าราชการเลย ฮะ ฮา ฮ่า ”
พระเจ้าโกศลได้ลุ่มหลงมัวเมาอยู่กับอิสตรีจนละเลยในการงานทั้งปวง“ ถ้าเช่นนั้นพระองค์ก็อยู่ที่นี้ให้พวกหม่อมฉันปรนนิบัติเถิดเพคะ ” พระเจ้าโกศลทรงลุ่มหลงมัวเมาอยู่อย่างนั้นจนกระทั่งวันหนึ่งพระองค์
ทรงระลึกถึงองค์พระศาสดาจึงทรงดำริว่าจะไปเข้าเฝ้า ครั้นเมื่อเสวยพระกระยาหารเช้าแล้วก็เสด็จไปยังพระวิหารเชตวันพระเจ้าโกศลได้เสด็จมาเข้าเฝ้าพระบรมศาสดา“ มหาบพิธนานมาแล้วที่พระองค์ไม่ได้เสด็จมาเพราะเหตุใดกัน ” “ เออ คือข้าพระองค์มีราชกิจมากมายพระเจ้าข้าจึงไม่ได้มีเวลา
มาเข้าเฝ้าพระองค์ ” แม้พระเจ้าโกศลจะตอบเช่นนั้นแต่พระศาสดาก็ทรงรู้ด้วยบุพเพนิวาสนุสติญาณที่ว่าพระเจ้าโกศล
พระศาสดาทรงตรัสเล่า ชนสันธชาดก แก่พระเจ้าโกศลไม่ได้มาเข้าเฝ้านั้นแท้จริงแล้วเพราะมัวแต่ลุ่มหลงอยู่กับนางสนมและอิสริยยศทั้งหลาย พระบรมศาสดาจึงทรงให้โอวาทเตือนสติ
แก่พระเจ้าโกศลมิให้ทรงอยู่แต่ในความประมาท “ มหาบพิตรพระองค์ไม่ควรละวิสัยของพระราชา ควรดำรงพระองค์เสมอด้วยมารดา
พระเจ้าพรหมทัตทรงมีพระโอรสพระนามว่า ชนสันธกุมารบิดาของชาวแว่นแคว้นครองราชสมบัติโดยทศพิธราชธรรม เมื่อเราตถาคตสั่งสอนอยู่พระองค์ครองราชย์สมบัติโดยธรรมนั้นไม่น่าอัศจรรย์
โบราณกับบัณฑิตทั้งหลายแม้ไม่มีอาจารย์สั่งสอนก็ยังตั้งอยู่ในสุจริตธรรม 3 ประการ แสดงธรรมแก่มหาชนตามความรู้ของตน
เหล่าข้าราชบริพารต่างชื่นชมในความน่ารักน่าเอ็นดูของพระโอรสชนสันธกุมาร
พระโอรสชนสันธกุมารได้เสด็จกลับมายังกรุงพาราณสีหลังจากสำเร็จการศึกษาอยู่ในพระนครพาราณสี ครั้งนั้นพระโพธิสัตว์เกิดในพระครรภ์ของพระอัครมเหสีแห่งพระเจ้าพรหมทัต พระญาติทั้งหลายได้ประทาน
พระนามพระโอรสว่า ชนสันธกุมาร “ เสด็จพี่ดูลูกเราสิเพค่ะ ช่างน่าเอ็นดูเหลือเกิน ” “ ชนสันธกุมารลูกพ่อ ต่อไปเจ้าต้องเป็นกษัตริย์
พระโอรสชนสันธกุมารได้รับพระราชทานตำแหน่งอุปราชที่ยิ่งใหญ่เหมือนพ่อ ” “ พระโอรสช่างน่าเอ็นดูเหลือเกินเหมือนข้าตอนเด็กเลย ” “ จริงเหรอ อย่างท่านแม่ไม่เอาขี้เถ้ายัดปากก็บุญแล้ว ”
เมื่อพระกุมารเจริญวัยก็ได้เดินทางไปศึกษาศิลปวิทยากับอาจารย์ในเมืองตักศิลา ครั้นศึกษาจนสำเร็จแล้วจึงกลับมาเมืองพาราณสี
พระโอรสชนสันธกุมารได้ขึ้นครองราชย์หลังจากพระราชบิดาของตนสวรรคตพระเจ้าพรหมทัตก็ได้จัดการต้อนรับโดยรับสั่งให้มีการชำระเรือนจำทั้งหมดให้สะอาดและพระราชทานตำแหน่งอุปราชให้ “ ลูกกลับมาแล้วเสด็จพ่อ ”
“ อืม ดีแล้ว พ่อจะแต่งตั้งเจ้าให้เป็นอุปราชเจ้าจงใช้ความรู้ที่เรียนมาช่วยพ่อปกครองบ้านเมืองเถิด ” เมื่อชนสันธกุมารได้รับตำแหน่งอุปราชแล้วก็ช่วย
พระบิดาบริหารราชกิจ
พระโอรสชนสันธกุมารได้รับสั่งให้เหล่าอำมาตย์ช่วยกันดูแลประชาชนให้อยู่กันอย่างสงบสุขต่อมาเมื่อพระเจ้าพรหมทัตสวรรคตแล้วก็ได้ครองราชสมบัติแทนพระราชบิดา “ อำมาตย์ทั้งหลายต่อไปพวกท่านจงช่วยเราดูแลประชาชนให้อยู่ร่วมกัน
อย่างร่มเย็นเป็นสุขเถิด ” “ พระราชาองค์ใหม่ไฟแรงจริง ๆ นึกถึงข้าตอนหนุ่ม ๆ ก็แบบนี้แหละ ” “ ข้าก็เห็นท่านไฟแรงแบบนี้มานานแล้วไม่ยักจะเห็นตำแหน่ง
พระเจ้าชนสันธมีรับสั่งให้สร้างโรงทานขึ้น ๖ แห่งหน้าที่ของท่านจะดีขึ้นเลย ” “ หนอย ขัดคอข้าประจำเลยนะท่าน ” หลังจากได้ครองราชย์สมบัติแล้วพระเจ้าสันธก็มีรับสั่งให้สร้างโรงทานขึ้น ๖ แห่ง
ที่ประตูพระนครทั้งสี่ด้าน ที่กลางพระนครและที่ประตูพระราชวังเพื่อบริจาคพระราชทรัพย์ถึงวันละ ๖ แสน ทรงบำเพ็ญมหาทานจนเป็นที่รู้กันทั้งชมพูทวีป
พระเจ้าชนสันธได้ทรงบริจาคทานแก่มหาชน“ เอ้า ไม่ต้องแย่งกัน ต่อแถวกันดี ๆ รับรองว่าได้กันทุกคน ” “ ดีจริง ๆ บ้านข้ามีกินทุกวันนี้ก็เพราะพระราชาแท้ ๆ ” “ พระองค์ช่างเต็มเปี่ยมไปด้วยเมตตา ”
“ ขอให้พระองค์ทรงพระเจริญ ” “ พระราชานี่ช่างใจบุญเหมือน ” “ เหมือนท่านนะเหรอ ข้าไม่เคยเห็นท่านจะให้ทานสักครั้งเลย ท่านอย่ามาขี้ตู่นะ ”
พระเจ้าชนสันธทรงให้มีการอภัยโทษแก่นักโทษทั้งหลาย“ ท่านนี่ขัดข้าอีกแล้วนะ ” นอกจากนี้พระเจ้าชนสันธยังรับสั่งให้มีการอภัยโทษแก่นักโทษทั้งหลายให้มีการเปิดเรือนจำไว้เป็นนิจ “ ข้าเป็นอิสระแล้ว
ขอบพระทัยฝ่าบาทต่อไปข้าจะไม่ทำผิดสิ่งใดอีกแล้ว ” “ ข้าดีใจจริง ๆ จะได้กลับไปอยู่พร้อมหน้าพร้อมตากับลูกเมียแล้ว เพราะพระราชาให้โอกาสแท้ ๆ ”
พระเจ้าชนสันธทรงแสดงธรรมแก่ชาวเมืองทั้งหลายในรัชสมัยของพระเจ้าชนสันธนั้นพระองค์ทรงต้องการให้ชาวเมืองทั้งหลายเข้าถึงธรรมอันดีงาม จึงให้มีการป่าวร้องให้ชาวเมืองมาฟังธรรม
โดยพระองค์เป็นผู้แสดงธรรมแก่ชาวเมืองทั้งหลายทั้งยังทรงชี้แนะให้ชาวเมืองทั้งหลายรู้จักการถือศีลให้ทาน “ ใกล้เวลาที่พระราชาใกล้จะ
ชาวเมืองทั้งหลายต่างใช้ชีวิตอยู่รวมกันอย่างมีความสุขแสดงธรรมแล้วพวกเรารับไปกันเถอะ ” “ เดี๋ยวข้าพาลูกเมียไปด้วยจะได้ฟังธรรมกันทั้งครอบครัวเลย ” “ ดีจริง ๆ พระราชาองค์นี้นอกจากจะทรงให้ทาน
แก่พวกเราแล้วยังทรงให้ธรรมแก่พวกเราด้วย ” วันหนึ่งเป็นวันปัณรสีอุโบสถเมื่อพระเจ้าชนสันธทรงสมาทานอุโบสถศีลแล้วทรงดำริว่าจะแสดงธรรมเหล่าทหารพาการป่าวร้องให้ชาวเมืองพากันไปฟังธรรมในวันปัณรสีอุโบสถแก่มหาชนเพื่อประโยชน์สุขยิ่ง ๆ ขึ้น เพื่อให้มหาชนอยู่ด้วยความไม่ประมาทจึงรับสั่งให้ตีกรองป่าวร้องทั่วพระนครให้ชาวพระนครทั้งหมดมาประชุมกัน
เพื่อฟังธรรมของพระองค์ “ ชาวเมืองทั้งหลายวันนี้พระราชาทรงจะแสดงธรรมพวกท่านทั้งหลายจงมาประชุมกันที่พระลานหลวง ” “ พระราชาองค์นี้ดีจริง ๆ ”
ชาวเมืองทั้งหลายต่างพากันยินดีที่จะได้ไปฟังธรรมจากพระเจ้าชนสันธ“ ช่างไม่เหมือนกับท่านเอาเสียเลย วันๆ เอาแต่คุยโม้โอ้อวดว่าตัวเองดีอย่างนั้นอย่างนี้ ข้าไม่เห็นจะเป็นเหมือนท่านพูดสักครั้ง ” “ ท่านนี่ขัดคอข้า
ตลอดเลยนะ ” “ เอาเถอะวันนี้วันดีข้าไม่เถียงกับท่านล่ะ ไปฟังธรรมกันดีกว่า ” มหาชนทั้งหลายมาประชุมกันยังพระลานหลวงแล้วพระเจ้าชนสันธ
พระเจ้าชนสันธทรงแสดงธรรมแก่มหาชนทั้งหลาย ณ พระลานหลวงทรงประทับนั่งบนบัลลังก์แล้วตรัสแสดงธรรมแก่มหาชนทั้งหลาย “ ประชาชนทั้งหลายเราจะแสดงธรรมแก่ท่านทั้งหลาย ขอท่านทั้งหลายจงเป็น
ผู้ไม่ประมาทแล้วจงฟังธรรมนี้เถิด เหตุที่จะทำให้จิตเดือดร้อนนั้นมีอยู่ ๑๐ ประการ บุคคลไม่ทำเสียในกาลก่อนแล้วย่อมเดือดร้อนในภายหลัง
บุคคลเมื่อยังเป็นหนุ่มไม่ยอมหาทรัพย์เมื่อแก่ตัวลงย่อมเดือดร้อนบุคคลเมื่อยังเป็นหนุ่มไม่ทำความพยายามยังทรัพย์ให้เกิดขึ้นครั้นแก่ลงหาทรัพย์ไม่ได้ย่อมเดือดร้อนภายหลังว่าเมื่อก่อนเราไม่ได้แสวงหาทรัพย์ไว้
ศิลปะที่สมควรแก่ตนบุคคลใดไม่ได้ศึกษาไว้ในกาลก่อน บุคคลนั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลังว่าเราไม่ได้ศึกษาศิลปะไว้ก่อน
ผู้ใดไม่มีศิลปะในการเลี้ยงชีพบุคคลนั้นย่อมลำบากในภายหลังผู้ไม่มีศิลปะย่อมเลี้ยงชีพลำบาก ผู้ใดเป็นคนโกงผู้นั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลังว่าเราเป็นคนโกงส่อเสียดกินสินบน ดุร้าย หยาบคายในกาลก่อน
ผู้ใดเป็นคนฆ่าสัตว์ย่อมเดือดร้อนในภายหลังว่าเราเป็นคนฆ่าสัตว์หยาบช้าทุศีลประพฤติต่ำช้าปราศจากขันติเมตตาและเอ็นดูสัตว์ในกาลก่อน
ผู้ใดเป็นคนโกงบุคคลนั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลังผู้ใดคบชู้ได้ภรรยาผู้อื่นย่อมเดือดร้อนในภายหลังว่าหญิงที่ไม่มีใครหวงแหนมีอยู่เป็นอันมากไม่ควรที่เราจะคบหาภรรยาผู้อื่นเลย คนตระหนี่
ย่อมเดือดร้อนในภายหลังว่าเมื่อก่อนข้าวและน้ำของเรามีอยู่มากมายเราก็มิได้ให้ทานเลย ผู้ไม่เลี้ยงดูบิดามารดาย่อมเดือดร้อนในภายหลัง
ผู้ใดเป็นคนฆ่าสัตว์บุคคลนั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลังว่าเราสามารถพอที่จะเลี้ยงดูบิดามารดาผู้แก่เฒ่าชราได้ก็ไม่ได้เลี้ยงดูท่าน ผู้ไม่ได้ทำตามโอวาทสัญญาย่อมเดือดร้อนในภายหลังว่า
เราได้ดูหมิ่นบิดาผู้เป็นอาจารย์สั่งสอนผู้นำที่ต้องการทุกอย่างมาเลี้ยงดู ผู้ไม่เข้าใกล้สมณพราหมณ์ย่อมเดือดร้อนในภายหลังว่าผู้ใดคบชู้ผู้นั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลังเมื่อก่อนเราไม่ได้ไปมาหาสู่สมณพราหมณ์ทั้งหลายผู้มีศีลเป็นพหูสูตเลย ผู้ใดไม่ประพฤติสุจริตธรรมไม่เข้าไปนั่งใกล้สัตบุรุษย่อมเดือดร้อน
ภายหลังว่าสุจริตธรรมที่ประพฤติแล้วและสัตบุรุษอันเราไปมาหาสู่แล้วย่อมเป็นความดีแต่เมื่อก่อนนี้เราไม่ได้ประพฤติสุจริตธรรมไว้เลยผู้ใดเป็นคนตระหนี่บุคคลนั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลังผู้ใดยอมปฏิบัติเหตุเหล่านี้โดยอุบายอันแยบคายผู้นั้นเมื่อกระทำกิจที่บุรุษควรทำย่อมไม่เดือดร้อนใจในภายหลังเลย ” พระเจ้าชนสันธแสดงธรรม
แก่มหาชนโดยทำนองนี้ทุก ๆ กึ่งเดือน มหาชนได้ฟังธรรมของพระองค์แล้วมีสวรรค์เป็นที่ไปในเบื้องหน้า พระศาสดาครั้นทรงนำพระธรรมเทศสนานี้ผู้ใดไม่เลี้ยงดูบิดามารดาบุคคลนั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลังมาแสดงแก่พระเจ้าโกศลแล้วทรงให้โอวาทแก่พระเจ้าโกศลอีกครั้ง “ ดูก่อนมหาบพิตรโบราณบัณฑิตไม่มีอาจารย์แสดงธรรมตาม
ความรู้ของตนพามหาชนไปสวรรค์ได้ดังนี้ ”ผู้ใดไม่ทำตามโอวาทบุคคลนั้นเขาย่อมเดือดร้อนในภายหลังจากนั้นทรงประชุมชาดกว่า บริษัทในครั้งนั้น ได้มาเป็น พุทธบริษัทในครั้งนี้ พระเจ้าชนสันธราช เสวยพระชาติเป็น พระพุทธเจ้าผู้ไม่เข้าใกล้สมณพราหมณ์บุคคลนั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลัง
พิมพ์บทความนี้
